طرحواره آمایش بنیادین ایران و افتراق‌ها

آمایش سرزمین از جمله علوم میان‌رشته‌ای است که در عصر ما جایگاه و شانیت خود را در بسیاری از کشورها بازیافته است. ولی این نکته را هم نمی‌توان ازنظر دور داشت که درپاره ای موارد کامیابی مطلوبی هم به دنبال نداشته است. برای جغرافیدانان ایرانی همواره این سؤال مطرح بوده است که علت ناکامی برنامه­های آمایشی ایران با اجرای ده برنامه 5 ‌ساله را باید در کجا جستجو کرد؟ این پرسش و ده‌ها پرسش دیگر پیرامون فرایند و ویژگی‌های پیشرفت و توسعه در ایران سبب شد که جمعی از محققان ایرانی در قالب  موسسه­ای غیردولتی تحت عنوان مرکز الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، گرد هم آمده و با پشتیبانی جمع نسبتاً کثیری از دانشمندان ایرانی در سال 1390 با تشکیل اندیشکده‌های متعددی در این زمینه به کالبدشکافی و ارائه الگویی برای توسعه ایران مبادرت کنند. یکی از اندیشکده­های این مجموعه اندیشکده آمایش بنیادین است که نتایج کارهای خود را به‌صورت تک­نگاشت­هایی منتشر کرده است. واکاوی اسناد منتشرشده در این اندیشکده و همچنین تحلیل نظرات 18 تن از اندیشمندان حوزه آمایش، با روش پدیدارشناسی  و با استفاده از مدل شبکه معنایی واژگان ویتگنشتاین نشان می­دهد که محققان ایرانی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در مورد آنچه به‌عنوان دانش آمایش سرزمین ارائه ‌شده است نظرات متفاوتی دارند. در این خصوص می‌توان تفاوت­های نظری عمده آن‌ها را در سه مورد بیان کرد: الف-آمایش دانشی تجربی با قواعد جهان‌شمول صرف نمی‌باشد و تابعی از دستگاه جغرافیایی و فرهنگی ملل است ب-سرزمین، ظرف مکانی شکل‌گیری یک نظریه ارزشی است و برحسب تفاوت­های ارزشی جوامع، چارچوب‌های متفاوتی از فضا شکل می­گیرد. بنابراین چارچوب‌های ارزشی اسلام نوع دیگری از فضا را شکل خواهد داد که در دستگاه فرهنگی آتن امکان‌پذیر نیست. ج- هویت مکانی شاخص مغفول در دانش آمایش سرزمین است که در آمایش بنیادین بر آن تأکید خاصی می­شود. این عامل، تضمین‌کننده رشد خلاقیت و به رسمیت شناختن سازمندی­های اجتماعی در جوامع ایران است